1. In een recente omzendbrief van 1 februari 2022 wijst de Nationale Bank op een reeks restrictieve en defensieve gedragingen van Belgische bankinstellingen in hun beleid van aanvaarding van klanten en het verbreken van zakelijke relaties.

Sinds enkele maanden zien we inderdaad een toenemende tendens bij de Belgische bankinstellingen om te weigeren rekeningen te openen voor bepaalde klanten op grond van het feit dat deze klanten behoren tot een categorie klanten met wie het beleid van de bank het aangaan van zakelijke relaties verbiedt. Ook wordt opgemerkt dat steeds meer banken langdurige relaties met klanten beëindigen door een beroep te doen op de antiwitwaswet.

In haar omzendbrief stelt de Nationale Bank terecht dat deze beslissingen niet gerechtvaardigd zijn in het licht van de antiwitwasverplichtingen van de banken en zij maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen zijn, wat een rem kan vormen op de economische ontwikkeling en vooral verrichtingen die mogelijk verband houden met het witwassen van geld, buiten elke controle kunnen onderdrukken.

2. De volgende vijf gedragingen worden in de omzendbrief becommentarieerd:

• de weigering om een zakelijke relatie aan te gaan op grond van het feit dat het klantenacceptatiebeleid van de bank het aangaan van relaties met personen die tot een bepaalde categorie behoren, verbiedt;
• weigering om een zakelijke relatie aan te gaan op basis van de hoge witwasrisico's;
• de beëindiging van bestaande zakelijke relaties op grond van het feit dat in de loop van de zakelijke relatie verhoogde witwasrisico's zijn vastgesteld;
• de weigering om een zakelijke relatie aan te gaan of de beëindiging van bestaande relaties op basis van de kosten verbonden aan de uitvoering van de door de Antiwitwaswet vereiste waakzaamheidsverplichtingen in geval van een verhoogd witwasrisico;
• weigering om een zakelijke relatie aan te gaan of beëindiging van bestaande relaties vanwege het risico te worden onderworpen aan administratieve herstelmaatregelen of strafrechtelijke sancties.

3. Met betrekking tot de eerste waargenomen gedragingen geeft de Nationale Bank aan dat het niet conform is met de wettelijke en reglementaire vereisten inzake het witwassen van geld dat het klantenacceptatiebeleid van de bank als stelregel de uitsluiting van elke zakelijke relatie met potentiële klanten heeft op basis van algemene criteria zoals het feit dat zij onder meer behoren tot een specifieke economische sector of een band hebben met een land met een hoog risico. </p>

Dergelijke besluiten vereisen inderdaad een individuele risicobeoordeling.

Voor de tweede waargenomen gedraging is de Nationale Bank van mening dat de antiwitwaswet enkel kan worden ingeroepen om de weigering van een nieuwe zakelijke relatie te rechtvaardigen indien de bank kan aantonen dat zij niet in staat is om te voldoen aan haar waakzaamheidsverplichtingen opgelegd door de antiwitwaswet.

Enkel het feit dat de uitvoering van de verscherpte maatregelen vereist dat een financiële instelling extra intensiever werk verricht, vormt geen onmogelijkheid voor een financiële instelling om een nieuwe zakelijke relatie te weigeren.

Een verbod om een zakenrelatie aan te gaan, geldt niet op het enkele motief dat de bank na haar individuele risicobeoordeling heeft vastgesteld dat aan de zakelijke relatie verhoogde witwasrisico's verbonden zijn, zodat de invoering van verscherpte waakzaamheidsmaatregelen wettelijk verplicht is.

Wanneer de individuele herbeoordeling van risico’s leidt tot een verhoging van het risiconiveau dat de financiële instelling met de zakelijke relatie associeert, vereist de antiwitwaswet bovendien dat zij ook de mate van waakzaamheid die zij ten aanzien van die zakelijke relatie uitoefent, verhoogt.

De antiwitwaswet verplicht de financiële instelling daarentegen niet om een zakelijke relatie te beëindigen waarvan het risiconiveau hoger is dan het eerder beoordeelde, behalve in bepaalde specifieke gevallen (de bank kan bijvoorbeeld niet voldoen aan haar verplichting om de identificatiegegevens van de klant bij te werken, of zijn verplichting om zijn beoordeling van de kenmerken van de klant bij te werken).

Met betrekking tot het beleid om de weigering om een zakelijke relatie aan te gaan met bepaalde klanten te rechtvaardigen of deze te beëindigen door de kosten verbonden aan de uitvoering van de waakzaamheidsverplichtingen vereist door de antiwitwaswet, erkent de Nationale Bank dat financiële instellingen rekening houden met de objectief geschatte kosten van de waakzaamheidsmaatregelen vereist door de antiwitwaswetgeving bij de prijsstelling van de financiële diensten en producten die zij aan hun klanten aanbieden.

Dit kan echter geen weigering rechtvaardigen om een relatie aan te gaan of te beëindigen.

Ten slotte, wat het risico van administratieve herstelmaatregelen en burgerlijke en strafrechtelijke veroordelingen betreft die door bankinstellingen worden ingeroepen om een zakelijke relatie te weigeren of te beëindigen, herinnert de Nationale Bank aan de noodzaak om te goeder trouw verklaringen af te leggen aan de Cel voor Financiële Informatieverwerking, zowel op administratief als gerechtelijk vlak.

Een verklaring die te kwader trouw werd afgelegd, kan leiden tot administratieve sancties, een vordering tot schadevergoeding door klanten of strafrechtelijke vervolging en sancties.

De Nationale Bank wijst erop dat de beste manier voor financiële instellingen om het risico van administratieve maatregelen, strafrechtelijke vervolging en het risico van schadeclaims te vermijden, is om te zorgen voor de effectieve uitvoering van passende en effectieve maatregelen om het witwassen van geld te voorkomen.

4. De conclusie van de Nationale Bank komt er op het juiste moment en het blijft te hopen dat deze aanbevelingen door de bankinstellingen zullen worden gevolgd door een meer verantwoordelijke benadering van hun witwasverplichtingen aan te nemen.