Het is bekend dat sinds het aanslagjaar 2016 een nieuw belastingstelsel geldt voor “oprichters” en/of “begunstigden” van “juridische constructies”. Informeel heet dit de “kaaimantaks”. De bedoelde “juridische constructies” zijn met name verondersteld niet te bestaan voor het heffen van belasting van natuurlijke personen. In deze hypothese zijn de inkomsten van deze entiteiten enkel rechtstreeks belastbaar in hoofde van hun oprichters en/of begunstigden, wanneer dit Belgische inwoners zijn, alsof de constructie niet bestond. Naast deze totale fictie van fiscale transparantie werd een nieuwe belasting bij de ontbinding van bepaalde juridische constructies ingevoerd.

Met “juridische constructies” worden 2 specifieke categorieën bedoeld. De eerste van deze 2 categorieën gaat over de “beheerde vermogens” (waarmee trusts en andere vormen van beheer bedoeld zijn). De tweede categorie, die ons meer bepaald interesseert is “enigerlei vennootschap, vereniging, inrichting, instelling of entiteit, die rechtspersoonlijkheid bezit, en die, krachtens de bepalingen van de wetgeving van de Staat of het rechtsgebied waar hij gevestigd is, aldaar ofwel niet aan een inkomstenbelasting is onderworpen ofwel onderworpen is aan een inkomstenbelasting die minder dan 15 pct. bedraagt van het belastbaar inkomen van deze juridische constructie dat wordt vastgesteld overeenkomstig de regels die van toepassing zijn voor het vestigen van de Belgische belasting op daarmee overeenstemmende inkomsten”.

Na deze definitie van een juridische constructie van “categorie 2” bepaalt de wetgever hiervoor een uitzondering die hij omschrijft in “Behoudens in de gevallen bepaald door de Koning bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad, zijn de in het eerste lid bedoelde rechtsvormen die gevestigd zijn in een Staat of rechtsgebied dat behoort tot de Europese Economische Ruimte, geen juridische constructies”.

Het lot van juridische constructies “van categorie 2” wordt dus bepaald door het feit of zij al dan niet gevestigd zijn op het grondgebied van de Europese Economische Ruimte (EER). Een Koninklijk besluit, besproken in de Ministerraad, moet voor entiteiten binnen de EER bepalen of de constructie bedoeld is door deze taks, om de toepassing van een volledig transparant belastingstelsel mogelijk te maken, en tevens om de eventuele nieuwe belasting in geval van ontbinding toe te passen. Wanneer een dergelijk Koninklijk besluit een dusdanige constructie identificeert, zal deze geacht worden op onweerlegbare wijze (zonder mogelijk tegenbewijs) onderworpen te zijn aan een voordeliger belastingstelsel dan het Belgisch stelsel (de wet verwijst naar inkomstenbelasting van minder dan 15% van het belastbaar inkomen van deze juridische constructie, “vastgesteld volgens de regels die van toepassing zijn om Belgische belastingen te heffen over de overeenkomstige inkomsten”).

Op 18 de december 2015 werd een Koninklijk besluit aangenomen dat de lijst met de entiteiten bevat die buiten de EER gelegen zijn en in aanmerking komen voor deze belasting, zonder de mogelijkheid het tegenbewijs te leveren. Inderdaad, dit Koninklijk besluit identificeert voor Liechtenstein de Stiftung en de Anstalt en voor Luxemburg de Société de gestion de Patrimoine Familiale (SPF) en de Fondation Patrimoniale.

A priori valt een SICAV-SIF opgericht naar Luxemburgs recht niet onder de kaaimantaks omdat haar maatschappelijke zetel in het Groothertogdom Luxemburg gevestigd is, dat wel degelijk deel uitmaakt van de EER en tevens omdat ze niet voorkomt op de lijst uit het Koninklijk besluit van 18 december 2015.

Ditzelfde Koninklijk besluit van 18 december 2015, verschenen in het Belgisch Staatsblad op 29 december 2015, verduidelijkt evenwel dat ook de “instellingen, entiteiten en vennootschappen bedoeld in artikel 2 § 1 13°/1, 2de alinea van het WIB92” als “juridische constructies” worden aangemerkt. Dit laatste artikel werd ingevoerd in het Wetboek van de Inkomstenbelastingen (WIB92) door de wet van 26 december 2015, die volgens de commentaren van de minister van Financiën duidelijk bedoeld was, op het moment dat deze wet werd aangenomen, om de SICAV-SIF's naar Luxemburgs recht transparant te maken waardoor ze onder de kaaimantaks vallen.

Artikel 2 § 1 13°/1, 2de alinea van het WIB92 is dus bedoeld voor beursgenoteerde ondernemingen, pensioeninstellingen en openbare, institutionele of zelfs alternatieve instellingen voor collectieve belegging (ICB's). Volgens de wet van december 2015 maken deze ICB's deel uit van juridische constructies die onder deze taks vallen, wanneer “de rechten door één persoon, of meerdere met elkaar verbonden personen, worden aangehouden, in voorkomend geval per afzonderlijk compartiment beschouwd”.

Sinds deze wet werd aangenomen heeft de minister van Financiën meermaals bevestigd, met name in een verklaring voor de Kamer op 18 mei 2016, dat de doorkijkbelasting daadwerkelijk van toepassing is op zogenaamde specifieke beleggingsfondsen, (met andere woorden, waarvan de rechten door een beperkt aantal personen, meestal met elkaar verbonden worden aangehouden, met name in het kader van een gespecialiseerd beleggingsfonds naar Luxemburgs recht opgericht onder de vorm van een beleggingsonderneming met variabel kapitaal (SICAV-SIF); desalniettemin blijft de vraag op juridisch vlak omstreden.

De wettekst, zoals blijkt uit de wet van 26 december 2015, leidt immers a priori niet tot dezelfde conclusie als deze van de minister.

De oorspronkelijke tekst van de wet van 10 augustus 2015 die in het Belgische recht de notie van “kaaimantaks” heeft ingevoerd, maakte de niet-toepassing van de transparantie op SICAV's naar Luxemburgs recht mogelijk, ongeacht hun aandeelhouderschap, omdat het entiteiten zijn binnen de EER, die geen deel uitmaken van de uitzonderingen voorzien in het Koninklijk besluit. Met de wet van december 2015 heeft de wetgever deze principiële uitsluiting van de transparantie voor entiteiten gevestigd in de EER niet gewijzigd.

De tekst van augustus 2015 voorzag bovendien meerdere uitzonderingen, ditmaal voor entiteiten buiten de EER, die in principe onder de taks vallen, met name in het voordeel van sommige openbare of institutionele SICAV's, pensioenfondsen of beursgenoteerde ondernemingen. Deze uitzondering heeft tot gevolg dat entiteiten die buiten de EER gevestigd zijn niet in aanmerking komen voor deze doorkijkbelasting. Met de invoering van het hierboven vermeld artikel 2, § 1, 13/1, alinea 2 heeft de wetgever zichzelf met de wet van december 2015 een beperking opgelegd met een uitzondering op deze uitzondering, en bijgevolg de toepassing van de doorkijkbelasting op entiteiten die buiten de EER gevestigd zijn, die in principe zouden moeten genieten van de uitzondering op de transparantieregeling die de tekst van augustus 2015 heeft ingevoerd, maar die er geen voordeel bij hebben omdat deze entiteiten gecontroleerd worden door een persoon of door een familie in de zin van de wet.

Eens te meer staat er in deze wetswijziging uit december 2015 nergens te lezen dat specifieke investeringsfondsen (zoals SICAV-SIF's) voortaan onder de transparantieregeling vallen. Sommigen hebben aan dit argument - dat op zich reeds voldoende sterk kan lijken - overigens toegevoegd dat dergelijke “private” entiteiten niet aan de voorwaarden voldoen om als openbare of institutionele ICB, of als openbare of institutionele alternatieve ICP beschouwd te worden om onder deze taks te vallen, maar enkel deze vermeld door de wet van december 2015.

Wanneer deze principes vastliggen, of het moeten zijn, kon het Koninklijk besluit van 18 december 2015, dat uitsluitend gaat over entiteiten gevestigd in de EER, in de lijst met uitzonderingen de “instellingen, entiteiten en vennootschappen, bedoeld in artikel 2, § 1, 13/1, alinea 2 van het Wetboek van de Inkomstenbelastingen 1992” niet opnemen omdat dit artikel alleen bedoeld is voor entiteiten buiten de EER!

Zonder enige twijfel moet men hierin de wil zien van de belastingadministratie om de bestaande tekst te interpreteren zoals de minister van Financiën dit heeft uiteengezet, die erbij blijft dat specifieke fondsen, of de specifieke compartimenten van deze fondsen, onder de doorkijkbelasting vallen...

De Dienst Voorafgaande Beslissingen van de belastingadministratie bevestigt dit besluit met zijn beslissing van 14 maart 2017. Deze beslissing snijdt geenszins het onderwerp aan van de incoherentie tussen de wet van 26 december 2015 en het Koninklijk besluit van 18 december 2015, want de administratie besluit als volgt: “Hoewel dit artikel [artikel 2, § 1, 13/1, alinea 2 van het WIB92]het niet expliciet vermeldt, blijkt uit de parlementaire vragen 11276 en 11277 van de Heer Vanvelhoven dat ook private fondsen onder dit artikel vallen [P.V. Nr. 11276 en 11277, M. VANVELHOVEN, CRIV 54 COM. 421] ... Tot slot zal het fonds beschouwd worden als een juridische constructie, wanneer het aangehouden wordt door verbonden personen in de zin van artikel 2, § 1, 13/1, alinea 3 van het WIB92”.

De belastingadministratie, die hierin dus haar minister volgt, bevestigd zo de toepasbaarheid van het principe van de “kaaimantaks” in geval van een “specifiek fonds”, zoals een SICAV-SIF naar Luxemburgs recht.

Hierbij dient opgemerkt dat in dit geval, na het onderzoek van de voorgelegde situatie, de Dienst Voorafgaande Beslissingen vond dat deze situatie buiten het toepassingsveld van de kaaimantaks viel, omdat de voorwaarden vereist door artikel 2, § 1, 13/1, alinea 2 van het WIB92 niet vervuld waren (omdat het fonds niet werd aangehouden door één enkele aandeelhouder, noch door meerdere aandeelhouders met een onderlinge familieband tot in de 4de graad, noch door meerdere aandeelhouders die via een huwelijk of een wettelijk of feitelijk samenlevingscontract met elkaar verbonden waren, en ook niet door één of meerdere aandeelhouders die al dan niet gezamenlijk het fonds controleerden in de zin van artikel 5 van het Wetboek van vennootschappen. Uit de uiteengezette situatie bleek inderdaad dat er geenszins een controle van rechtswege bestond, die volgens artikel 5 § 2 van het Wetboek van vennootschappen op onweerlegbare wijze vermoed kon worden, noch een controle die bleek uit andere feiten, en ook geen gezamenlijke controle die overduidelijk slechts kan plaatsvinden met een beperkt aantal vennoten.

Het weze duidelijk dat de beslissing van 14 maart 2017 van de Dienst Voorafgaande Beslissingen op fiscaal vlak onvoldoende is. Deze stellingname is niet in overeenstemming met de bestaande wetgeving. Hierdoor kan er kritiek geopperd worden.

Maar het geeft wel de houding weer die de belastingadministratie zal aannemen telkens zij geconfronteerd wordt met een “privéfonds” zoals een SICAV-SIF naar Luxemburgs recht.

De belegger zal dus voorzichtigheid aan de dag moeten leggen wanneer hij zijn toevlucht zoekt tot een dergelijke constructie, die op zich niet onwettelijk is; hij zal er zich moeten van verzekeren dat zijn belegging buiten het toepassingsveld van de kaaimantaks valt.

On le sait, depuis l’exercice d’imposition 2016, un nouveau régime d’imposition est applicable aux «fondateurs» et/ou «bénéficiaires» de «constructions juridiques». C’est ce que l’on nomme, informellement, la «taxe Caïman». En vertu de cette taxe, les «constructions juridiques» visées sont réputées ne pas exister pour la perception de l’impôt des personnes physiques, notamment. Les revenus de ces entités sont, dans cette hypothèse, taxables directement dans le chef de leurs fondateurs et/ou bénéficiaires, lorsque ceux-ci sont résidents belges, comme si la construction n’existait pas. A côté de cette fiction de transparence fiscale totale, une nouvelle imposition dissolution est instaurée, lors de la dissolution de certaines de ces constructions juridiques.

La notion de «construction juridique» vise 2 catégories précises. La première de ces 2 catégories traite des «patrimoines fiduciaires» (l’on vise ici les trusts et autres relations fiduciaires). La seconde catégorie, qui intéresse notre propos, vise « Toute société, association, établissement, organisme ou entité quelconque, qui possède la personnalité juridique et qui, en vertu des dispositions de la législation de l’État ou de la juridiction où il est établi, soit, n’y est pas soumis à un impôt sur les revenus, soit, y est soumis à un impôt sur les revenus qui s’élève à moins de 15 % du revenu imposable de cette construction juridique déterminé conformément aux règles applicables pour établir l’impôt belge sur les revenus correspondants ».

Le législateur instaure, immédiatement après cette définition de la construction juridique de «catégorie 2», une exception, puisqu’il précise qu’« A l’exception des cas déterminés par le Roi, par arrêté délibéré en Conseil des ministres, les formes juridiques visées à l’alinéa 1er qui sont établies dans un État où une juridiction qui fait partie de l’Espace économique européen ne constituent pas des constructions juridiques ».

L’on distingue dès lors le sort des constructions juridiques de «catégorie 2» selon qu’elles sont ou non établies sur le territoire de l’Espace Economique européen (EEE). Pour les entités de EEE, il faut qu’un Arrêté royal délibéré en Conseil des Ministres identifie la construction comme étant visée par la taxe, pour celle-ci puisse donner lieu à l’application du régime de transparence fiscale totale, ainsi qu’à l’application éventuelle de la nouvelle imposition de dissolution. Si une telle construction est identifiée dans un tel Arrêté royal, elle sera présumée, de manière irréfragable (sans possibilité de preuve contraire) être soumise à un régime de taxation notablement plus avantageux que le régime belge (la loi fait référence ici à un impôt sur les revenus qui s’élève à moins de 15% du revenu imposable de cette construction juridique, « déterminé conformément aux règles appliquées pour établir l’impôt belge sur les revenus correspondants »).

Un Arrêté royal a été adopté à la date du 18 décembre 2015, et reprend les entités situées dans l’EEE qui sont présumées être visées par la taxe, sans possibilité de preuve contraire. Cet Arrêté royal identifie, précisément, pour le Liechtenstein, la Stiftung et l’Anstalt, et pour le Luxembourg, la société de gestion de patrimoine familial et la fondation patrimoniale.

A priori, la Sicav-Sif constituée sous l’égide du droit luxembourgeois n’entre pas dans le champ d’application de la taxe caïman, puisque son siège se trouve au Grand-duché de Luxembourg, qui fait bien partie de l’EEE, et qu’elle ne se trouve pas reprise sur la liste fournie par l’Arrêté royal du 18 décembre 2015.

Ce même Arrêté royal du 18 décembre 2015 (publié au Moniteur belge du 29 décembre 2015) précise cependant que sont également qualifiées «constructions juridiques», «les institutions, entités et sociétés visées à l’article 2, § 1er, 13/1, al. 2 du CIR 92». Ce dernier article a quant à lui été inséré dans le Code des impôts sur les revenus (CIR92) par une loi du 26 décembre 2015, qui, si l’on suit les commentaires formulés par le Ministre des Finances, à l’époque de son adoption, avait clairement pour objectif de rendre les Sicav-Sif de droit luxembourgeois transparentes, et dès lors visées par la taxe caïman.

Ainsi, l’article 2, § 1er, 13/1, al. 2 CIR92 vise les sociétés cotées, les organismes de pensions, et les organismes de placements collectifs (OPC) publics ou institutionnels, voire alternatif. La loi de décembre 2015 inclut ces entités (OPC) dans les constructions juridiques visées par la taxe, si « les droits sont détenus par une personnes, ou plusieurs personnes liées entre elles, le cas échéant considérées distinctement par compartiment ».

Si depuis l’adoption de cette loi, le Ministre des Finances a confirmé, à plusieurs reprises, et notamment dans une déclaration faite à la Chambre à la date du 18 mai 2016, que la taxe de transparence vise effectivement les fonds d’investissements dits « dédiés » (c’est-à-dire dont les droits sont détenus par un nombre limité de personnes, généralement liées entre elles, notamment dans le cadre d’un fonds d’investissements spécialisé de droit luxembourgeois ayant pris la forme d’une société d’investissements à capital variable (Sicav-Sif)), la question restait débattue, sur le plan juridique.

En effet, le texte légal tel qu’il ressort de la loi du 26 décembre 2015, ne permet pas, a priori, d’aboutir à la même conclusion que celle formulée par le Ministre.

Le texte initial de la loi du 10 août 2015, ayant introduit en droit belge la «taxe caïman», permettait d’écarter l’application du régime de la transparence aux Sicav de droit luxembourgeois, quel que soit leur actionnariat, puisqu’il s’agit d’entités établies dans l’EEE, non reprises dans l’Arrêté royal prévoyant la liste d’exceptions. Cette exclusion de principe de la transparence pour de telles entités établies dans l’EEE n’a pas été modifiée par le législateur de décembre 2015.

Le texte d’août 2015 prévoyait en outre, pour les entités cette fois établies en dehors de l’EEE, et par principe visées par la taxe, diverses exceptions, notamment au profit de certaines Sicav, et/ou OPC, publics ou institutionnels, fonds de pensions ou sociétés cotées en bourse. Par l’effet de cette exception, ces entités établies hors de l’EE n’étaient pas visées par la taxe de transparence. Lorsqu’il a instauré l’article 2, §1er, 13/1, al. 2, cité ci-dessus, le législateur de décembre 2015 s’est donc limité à prévoir une exception à cette exception, engendrant en conséquence l’application de la taxe de transparence à des entités établies en dehors de l’EEE, qui en principe devraient bénéficier de l’exception de non transparence instaurée par le texte d’août 2015, mais qui n’en bénéficient pas, parce que ces entités sont contrôlées par une personne, ou une famille au sens de la loi.

A nouveau, rien ne permet de considérer que par cette modification législative de décembre 2015, les fonds d’investissements « dédiés » (tels les Sicav-Sif) sont désormais visés par le régime de transparence. A cet argument, qui pourrait déjà paraître suffisant, certains ont ajouté que par ailleurs, de telles entités « privées » ne réuniraient pas les conditions pour être considérées comme des OPC publics ou institutionnels, ou des OPC alternatifs publics ou institutionnels, visés, mais uniquement eux, par la loi de décembre 2015.

Dès lors que ces principes sont acquis, ou doivent l’être, l’Arrêté royal du 18 décembre 2015, qui traite exclusivement d’entités établies au sein de l’EEE, ne pouvait reprendre, dans sa liste d’exceptions, « les institutions, entités et sociétés, visées à l’article 2, § 1er, 13/1, al. 2, du Code des impôts sur les revenus 1992 », puisque cet article ne vise que les entités établies en dehors de l’EEE !

L’on doit cependant y voir, sans aucun doute, la volonté de l’administration fiscale d’interpréter les textes existant dans le sens exposé par le Ministre des Finances, qui persiste à considérer que les « fonds dédiés », ou les « compartiments dédiés » de tels fonds, tombent dans le champ d’application de la taxe de transparence…

C’est cette conclusion que vient de confirmer le Service des Décisions Anticipées de l’administration fiscale, par une décision du 14 mars 2017. La décision n’aborde en rien cette incohérence entre la loi du 26 décembre 2015 et l’Arrêté royal du 18 décembre 2015, puisque l’administration conclut simplement en ces termes : « Bien que cet article [l’article 2, § 1er, 13/1, al. 2 du CIR 92] ne le mentionne pas explicitement, il ressort de la question parlementaire 11276 et 11277 de Monsieur Vanvelhoven que les fonds privés sont également visés par cet article [Q.P. n° 11276 et 11277, M. VANVELHOVEN, Cirv. 54 COM. 421] …En conclusion, le fond sera considéré comme une construction juridique, dès lors qu’il est détenu par des personnes liées au sens de l’article 2, § 1er, 13/1, al. 3 CIR 92 ».

Suivant ainsi son Ministre, l’administration fiscale confirme dès lors l’applicabilité de principe de la « taxe caïman » à la situation d’un « fonds dédié », telle une Sicav-Sif de droit luxembourgeois.

Il faut noter qu’en l’espèce, au terme de son examen du cas soumis, le Service des Décisions Anticipées a considéré que la situation qui lui était soumise devait être considérée comme « hors champ » de la taxe caïman, au motif que les conditions exigées pour l’application de l’exception contenue sous l’article 2, §1er, 13/1, al. 2 CIR92 n’étaient pas remplies (puisque le fonds n’était détenu ni par un actionnaire unique, ni par un plusieurs actionnaires ayant tous entre eux un lien de famille jusqu’au 4e degré, ni par plusieurs actionnaires ayant tous entre eux un lien de mariage ou de cohabitation de fait ou légale, ni encore par un ou plusieurs actionnaires qui exerce (nt) le contrôle sur le fonds au sens de l’article 5 du Code des sociétés. La situation exposée ne faisait en effet apparaître ni un contrôle de droit, présumé exister de manière irréfragable par l’article 5, § 2 du Code des sociétés, ni un contrôle de fait résultant d’autres éléments, ni même encore un contrôle conjoint qui, bien évidemment, ne peut se concevoir qu’entre un nombre limité d’associés.

Il est évident que l’on ne peut se satisfaire de la décision du 14 mars 2017 du Service des Décisions Anticipées en matière fiscale. Cette position n’est pas conforme à la législation. En cela, elle est critiquable.

L’on doit toutefois y voir l’attitude qu’adoptera l’administration fiscale à chaque fois qu’elle sera confrontée à telle situation d’un « fonds privé », par exemple en présence d’une Sicav-Sif de droit luxembourgeois.

La prudence conduira dès lors l’investisseur qui souhaite avoir recours à ce type d’entité, ce qui n’est en rien illégal, à s’assurer, a priori, que son investissement se trouve « hors champ » de la taxe caïman.