Men herinnert zich dat de fiscale administratie, zich baserend op een advies van de Commissie van Boekhoudkundige Normen (n°126/17), steeds van mening is geweest dat wanneer een bedrijf activa verwerft met een waarde die lager is dan de reële waarde, dat bedrijf een (belastbaar) resultaat zou moeten erkennen ten bedrage van het verschil tussen de aankoopwaarde en de “juiste waarde”. Er zou bijgevolg een belasting zijn vanaf de aankoop.

De fiscale administratie baseert zich op het boekhoudkundig principe van het getrouwe beeld, die aan de bedrijven oplegt om een boekhouding te houden die de reële waarde van de activa die zij bezit, weergeeft.

In een arrest van 3 oktober 2013 schuift het Europees Hof dit principe opzij en stelt ze de belastingplichtige, een Belgisch bedrijf dat de positie van de administratie betwistte, in het gelijk.

Het bedrijf werd in het gelijk gesteld voor de Rechtbank van eerste aanleg en voor het Hof van Beroep van Brussel. Er werd niet betwist dat de aankoopprijs van de aandelen duidelijk lager was dan de reële waarde, ook al werden de aandelen opnieuw verkocht 38 dagen na de aankoop aan een prijs van 3.400 keer hoger dan de aankoopprijs.

Niettemin heeft het Hof van Beroep vastgesteld dat het bedrijf de aandelen niet tegen hun reële waarde had geboekt, maar aan hun historische aankoopkost, en dit conform de Belgische boekhoudkundige reglementering. Het Hof van Beroep heeft vastgesteld dat de boekhoudkundige reglementering de verplichting om de historische aankoopkost opzij te schuiven ten voordele van de reële waarde, slechts oplegde in uitzonderlijke gevallen, die in dit geval niet aanwezig zijn. Het Hof van Beroep bevestigde bijgevolg het vonnis in eerste instantie.

De Belgische Staat stelde cassatieberoep in tegen het arrest van het Hof van Beroep, door te stellen dat de boekhoudkundige reglementering zou verplichten om van het principe van de boeking van activa tegen aankoopprijs af te wijken, wanneer de prijs duidelijk niet overeenkomt met de reële waarde van de betrokken goederen en zo een vervormd beeld geeft van het vermogen van het bedrijf.

Het Hof van Cassatie besliste om een prejudiciële vraag te stellen aan het Europees Hof van Justitie teneinde te weten te komen of de vierde Boekhoudrichtlijn moest geïnterpreteerd worden in die zin dat ze verplicht om af te wijken van het principe van de boeking van activa tegen aankoopprijs en deze te boeken tegen hun reële waarde wanneer de aankoopprijs duidelijk niet overeenkomt met de reële waarde van de betrokken goederen, en hierdoor een vervormd beeld van het vermogen wordt gegeven.

In dit geval werden de aandelen een maand na hun aankoop opnieuw verkocht tegen een prijs die 3.400 keer hoger lag dan hun aankoopprijs….

Het fiscaal voordeel voor de administratie is dat de boeking aan hun reële waarde aan de Belgische autoriteiten toelaat het betrokken bedrijf te belasten tegen de meerwaarde die gecreëerd werd door het verschil tussen de reële waarde van de aandelen en hun aankoopprijs.

Het Europees Hof begint met te herhalen dat de toepassing van het principe van getrouwe beeld moet geleid worden door de algemene principes van de richtlijn en meer bepaald de voorzichtigheidsprincipes.

Op basis van dit principe mogen enkel de winsten die op de datum van de afsluiting van de balans gerealiseerd werden, ingeschreven worden. Het principe van het getrouwe beeld moet ook begrepen worden in het licht van het principe op basis van hetwelke de evaluatie van de posten in de jaarrekeningen zich baseert op de aankoopprijs.

In toepassing van dit principe is het weldegelijk de historische kostprijs en niet de reële waarde die als basis dient voor de evaluatie van de activa.

Het Europees Hof werpt op dat er zeker uitzonderlijke gevallen zijn die een afwijking van deze bepaling rechtvaardigen opdat een getrouwe beeld zou worden gegeven.

Net zoals het Belgisch bedrijf en de Commissie is het Hof echter van mening dat de onderwaardering van activa in de bedrijfsrekeningen op zich geen uitzonderlijk geval kan vormen die een dergelijke afwijking rechtvaardigt.

Volgens het Hof is de mogelijkheid dat bepaalde activa ondergewaardeerd worden in de bedrijfsrekeningen, als hun aankoopwaarde lager is dan hun reële waarde, slecht het gevolg van de keuze die door de Europese wetgever wordt gemaakt ten voordele van een evaluatiemethode die niet gebaseerd is op de reële waarde, maar op de historische kostprijs.

Het Hof besluit hieruit dat het principe van het getrouwe beeld niet toelaat om af te wijken van het principe van de evaluatie van activa op basis van hun aankoopprijs ten voordele van een evaluatie op basis van hun reële prijs, wanneer de aankoopprijs duidelijk lager is dan hun reële waarde.

Het standpunt van de administratie is dus niet gerechtvaardigd. Dit laat ons toe te besluiten dat de rechtsleer “Artwork Systems” gelukkig niet meer zou moeten gevolgd worden en dat de administratie geen argumenten meer kan halen uit de boekhoudkundige reglementering om tot belasting over te gaan.

On se souviendra que l’administration fiscale, se fondant sur un avis de la Commission des Normes Comptables (n°126/17) a toujours considéré que lorsqu’une société acquiert un actif pour une valeur inférieure à sa valeur réelle, la société devrait, au moment de l’acquisition, reconnaître un résultat (imposable) à concurrence de la différence entre la valeur d’acquisition et la « juste valeur ». Il y aurait dès lors taxation dès l’acquisition.

L’administration fiscale se fonde sur le principe comptable de l’image fidèle, qui impose aux sociétés de tenir une comptabilité qui reflète la valeur réelle des actifs qu’elle possède.

Dans un arrêt du 3 octobre 2013, la Cour européenne de justice écarte ce principe et donne raison au contribuable, une société belge, qui contestait la position administrative.

La société avait obtenu gain de cause devant le Tribunal de première instance et devant la Cour d’appel de Bruxelles.

Il n’était pas contesté que le prix d’acquisition des actions était manifestement inférieur à la valeur réelle, les actions ayant été revendues 38 jours après l’acquisition à un prix 3.400 fois supérieur à leur prix d’acquisition.

Toutefois, la Cour d’appel a constaté que la société avait comptabilisé les actions non pas à leur valeur réelle, mais à leur coût historique d’acquisition, et ce dans le respect de la réglementation comptable belge. La Cour d’appel a constaté que la réglementation comptable n’imposait d’écarter le coût historique d’acquisition au profit de la valeur réelle que dans des cas exceptionnels, non rencontrés en l’espèce. La Cour d’appel confirma dès lors le jugement de première instance.

L’Etat belge se pourvut en cassation contre l’arrêt rendu par la Cour d’appel, faisant valoir que la réglementation comptable imposerait de déroger au principe de la comptabilisation des actifs au prix d’acquisition lorsque le prix ne correspond manifestement pas à la valeur réelle des biens concernés et donne dès lors une image faussée du patrimoine de la société.

La Cour de cassation décida de poser une question préjudicielle à la Cour européenne de justice, sur la question de savoir si la quatrième Directive comptable devait être interprétée en ce qu’elle impose, lorsque le prix d’acquisition ne correspond manifestement pas à la valeur réelle des biens concernés, donnant par là une image faussée du patrimoine, de déroger au principe de la comptabilisation d’actifs au prix d’acquisition et de les comptabiliser à leur valeur réelle.

En l’espèce, les actions avaient été revendues, un mois après leur acquisition, à un prix 3.400 fois supérieur à leur prix d’acquisition…

L’intérêt fiscal, pour l’administration, est que la comptabilisation à leur valeur réelle permet aux autorités belges d’imposer la société concernée à raison de la plus-value formée par la différence entre la valeur réelle des actions et leur prix d’acquisition.

La Cour européenne commence par rappeler que l’application du principe de l’image fidèle doit être guidée par les principes généraux de la directive, et notamment les principes de prudence.

En vertu de ce principe, seuls les bénéfices réalisés à la date de clôture du bilan peuvent y être inscrits. Le principe de l’image fidèle doit également être compris à la lumière du principe en vertu duquel l’évaluation des postes dans les comptes annuels se fonde sur le prix d’acquisition.

En application de ce principe, c’est bien le coût historique et non la valeur réelle qui peut fonder l’évaluation des actifs.

La Cour européenne relève que, certes, des cas exceptionnels peuvent justifier de déroger à cette disposition afin qu’une image fidèle soit donnée.

Cependant, la Cour, suivant la société belge et la Commission, estime que la sous-estimation d’actifs dans les comptes des sociétés ne saurait par elle-même constituer un cas exceptionnel justifiant une telle dérogation.

Selon la Cour, la possibilité que certains actifs soient sous-estimés dans les comptes de sociétés si leur valeur d’acquisition est inférieure à leur valeur réelle n’est que le corollaire du choix opéré par le législateur européen en faveur d’une méthode d’évaluation fondée non pas sur la valeur réelle mais sur le coût historique.

La Cour en conclut que le principe de l’image fidèle ne permet pas de déroger au principe de l’évaluation des actifs sur base de leur prix d’acquisition au profit d’une évaluation sur la base de leur valeur réelle, lorsque le prix d’acquisition est manifestement inférieur à leur valeur réelle.

La position administrative n’est donc pas justifiée. Ceci nous permet de conclure que la jurisprudence « Artwork Systems » ne devrait, heureusement, plus être suivie, l’administration ne pouvant plus tirer argument de la réglementation comptable pour procéder à la taxation.