Op 10 november heeft de Kamer in plenaire vergadering het beroemde wetsvoorstel aangenomen met daarin diverse fiscale en financiële bepalingen.

Onder de wijzigingen die zijn aangebracht op het gebied van de belastingprocedure, is er de mogelijkheid voor de belastingdienst om zich tot de rechter te wenden om een belastingplichtige die de uitoefening van de onderzoeksbevoegdheden van de belastingdienst zou belemmeren op straffe van een dwangsom te veroordelen. Ter herinnering, een dwangsom bestaat uit een door de rechter uitgesproken geldelijke boete, die tot doel heeft de schuldenaar te dwingen een verplichting tot nakoming te verrichten.

Deze maatregel zal worden opgenomen in het nieuwe artikel 381 WIB92. Alle situaties waarin de belastingplichtige weigert mee te werken, worden door dit artikel beïnvloed. Deze bepaling is dus niet beperkt tot fraudeonderzoeken alleen.

Net als de meeste lidstaten is het Belgisch systeem van inkomstenbelasting gebaseerd op de verplichting van de belastingplichtige om mee te werken aan de fiscale onderzoeken van de administratie. In het bijzonder moet de belastingplichtige al zijn boeken en documenten overmaken die nodig zijn voor de vaststelling van het belastbaar bedrag en de agenten van de belastingadministratie toegang verlenen tot zijn bedrijfsruimten.

De fiscus kan de belastingplichtige niet manu militari dwingen wanneer deze niet meewerkt. De rechtspraak wijst immers al jaren de mogelijkheid af voor de fiscus om dwangsommen te laten opleggen door de rechter, omdat er geen wettelijke grondslag in het Wetboek van inkomstenbelastingen staat. Aan een belastingplichtige die niet meewerkt aan het onderzoek, kan de belastingdienst dus alleen administratieve of strafrechtelijke boetes opleggen, of zelfs de belasting inschrijven via de ambtshalve belastingprocedure.

De belastingadministratie is van mening dat deze sancties niet voldoende zijn om de belastingplichtige tot medewerking te dwingen. In de voorbereidende werkzaamheden wordt vermeld dat "met betrekking tot het bedrag van de administratieve of strafrechtelijke sancties en ambtshalve belastingen die uit deze overtredingen kunnen voortvloeien, vergeleken met het bedrag aan belasting dat zou kunnen voortvloeien uit het verkrijgen van informatie die essentieel is voor de belastingheffing, de situatie zodanig is dat de belastingplichtige liever niet aan het onderzoek meewerkt".

De regering preciseert dat dit nieuwe artikel 381 van het WIB92 zal zorgen voor een evenwicht tussen een belastingplichtige die de medewerkingsplicht respecteert en een belastingplichtige die dat niet doet.

De toepassing van deze maatregel vereist echter dat de belastingadministratie kan aantonen dat de belastingplichtige weigert mee te werken.

De details van de dwangsom worden bepaald in overeenstemming met het gemeenrecht voorzien in het Gerechtelijk Wetboek. Daarom zal de vordering worden ingesteld bij de belastingrechter die zal oordelen zoals in een kort geding.

Hoewel de rechter bij wie de zaak aanhangig werd gemaakt de belangen van partijen afweegt, bestaat het grote risico dat de belastingadministratie onevenredig optreedt en dat de grondrechten van de belastingplichtige in het gedrang komen. Daarom is het noodzakelijk dat de fiscus voor de rechter de redenen motiveert om deze dwangsom te vragen.

Océane MAGOTTEAUX — Mahan SHOOSHTARI

Le 10 novembre dernier, la Chambre a adopté, en séance plénière, le fameux projet de loi portant des dispositions fiscales et financières diverses.

Parmi les modifications apportées en matière de procédure fiscale, l’on retrouve la possibilité pour l’administration fiscale de saisir le tribunal afin de condamner sous astreinte un contribuable qui ferait obstacle à l’exercice des pouvoirs d’investigations du fisc.

Pour rappel, une astreinte consiste en une sanction pécuniaire, prononcée par le juge, dont le but est de forcer le débiteur d’une obligation à s’exécuter.

Cette mesure sera insérée dans le nouvel article 381 du CIR92. Toutes les situations dans lesquelles le contribuable refuse de collaborer seront concernées par cet article. Ainsi, cette disposition ne se limite pas aux seules enquêtes pour fraude.

A l’instar de la majorité des États, le système belge d’imposition des revenus repose sur l’obligation de collaboration du contribuable aux enquêtes fiscales de l’administration. Le contribuable doit notamment communiquer tous ses livres et documents nécessaires à la détermination du montant imposable et permettre l’accès à ses locaux professionnels aux agents de l’administration fiscale.

L’administration fiscale ne peut pas contraindre manu militari le contribuable lorsque celui-ci ne coopère pas. En effet, la jurisprudence rejette depuis de nombreuses années la possibilité pour le fisc de faire imposer des astreintes par le tribunal, en raison de l’absence de toute base légale dans le Code des impôts sur le revenu. Ainsi, face à un contribuable qui ne collabore pas à l’enquête, l’administration fiscale ne peut lui infliger que des amendes administratives ou pénales, voire enrôler l’impôt par la procédure de taxation d’office.

L’administration fiscale considère que ces sanctions ne suffisent pas à contraindre le contribuable à collaborer. Les travaux préparatoires mentionnent en effet qu’« au regard du montant des sanctions administratives ou pénales et de la taxation d’office qui peuvent résulter de ces infractions, par rapport au montant d’impôt qui pourrait découler de l’obtention par le fisc d’informations essentielles à la taxation, la situation est telle que le contribuable préfère ne pas coopérer à l’enquête ».

Le gouvernement précise que ce nouvel article 381 du CIR92 permettra d’assurer un équilibre entre un contribuable qui respecte le devoir de collaboration et un contribuable qui ne le respecte pas.

L’application de cette mesure nécessite néanmoins que l’administration fiscale puisse démontrer que le contribuable refuse de collaborer.

Les modalités de l’astreinte sont déterminées conformément au droit commun prévu dans le Code judiciaire. Dès lors, l’action sera portée devant le juge fiscal qui statuera comme en référé.

Bien que le juge saisi effectue une mise en balance des intérêts des parties, le risque est grand que l’administration fiscale agisse de manière disproportionnée et que les droits fondamentaux du contribuable soient mis en péril. C’est pourquoi, il est nécessaire que le fisc justifie devant le juge les raisons qui le motivent à demander ces astreintes.

Océane MAGOTTEAUX — Mahan SHOOSHTARI