Door een bezwaar in te dienen tegen een belasting die men opgelegd krijgt en die men betwist, is het fundamenteel – lijkt ons – om enerzijds zijn recht om “gehoord te worden” (door de ambtenaar die zal belast worden met het onderzoek van dit bezwaar) en anderzijds om zijn “recht op inzage” in zijn fiscaal dossier te gebruiken. De uitoefening van deze rechten maakt het inderdaad mogelijk om uw standpunt te laten horen aan de ambtenaar die belast is met het onderzoek van het bezwaar en, soms, te vermijden dat een lange en dure gerechtelijke procedure moet opgestart worden.

De uitoefening van deze rechten moeten dan ook nog effectief zijn.

Dit is niet het geval wanneer de ambtenaar – die de belastingplichtige ontvangt – hem een bijna leeg dossier ter beschikking stelt, omwille van het feit dat alles elektronisch wordt bewaard en dat, met uitzondering van het bezwaar zelf (wat de belastingplichtige zou moeten hebben), “er niets meer geprint wordt”.

Deze manier van werken, ook al beschermt ze de planeet, zorgt daarentegen voor een schijnvertoning van respect voor de rechten van de belastingplichtige. Het respecteren van de planeet en het respecteren van de belastingplichtige zijn nochtans niet onverenigbaar. Het volstaat voor de FOD Financiën om een procedure in te voeren voor het digitaal consulteren van het digitale fiscale dossier. Bij gebrek hieraan worden deze fundamentele rechten – om gehoord te worden en inzage te hebben in zijn dossier – gewoonweg niet gerespecteerd.

Laten we nog eens herhalen waar deze rechten hun oorsprong vinden:

• Enerzijds in artikel 374 paragraaf 3 van het WIB 92 : “Indien de eiser dit geëist heeft in zijn bezwaar, zal hij gehoord worden. Hiervoor zal hij uitgenodigd worden om zich aan te bieden binnen de dertig dagen”
• Anderzijds in artikel 4 van de wet van 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van de administratie : “het recht om een administratief document van een federale administratieve autoriteit te consulteren en een afschrift van dit document te krijgen, bestaat erin dat iedereen, volgens de voorwaarden voorzien in deze wet, ter plaatse kennis kan nemen van elk administratief document, uitleg kan krijgen over zijn zaak en er informatie kan over krijgen in de vorm van een afschrift”.

Als de eerste tekst specifiek is voor de administratieve bezwaarprocedure (en leidt tot de nietigheid van de directoriale beslissing die zou genomen zijn zonder dat recht werd gedaan aan het verzoek), heeft de tweede tekst daarentegen een algemene strekking en laat ze in werkelijkheid aan elke rechtzoekende toe om een administratief stuk te kunnen consulteren (en a fortiori dus een stukkenbundel) die hem betreft en er een afschrift van te krijgen (op voorwaarde dat dit gevraagd wordt conform de voorwaarden voorzien in artikel 5 van de wet van 11 april 1994).

Toegepast op de bezwaarprocedure is dit recht het voorwerp geweest van belangrijke commentaren in een administratieve omzendbrief nr. Ci.RH.863/530.827 dd. 18.09.2000 die gepubliceerd werd op de website van de FOD Financiën, die meer bepaald het feit benadrukt dat het dossier alle stukken van het fiscaal dossier van de belastingplichtige moet bevatten, met inbegrip van het verslag van de ambtenaar die belast is met het onderzoek van het bezwaar, de aangiften die aan de administratie werden overgemaakt, de documenten en inlichtingen die, met de toelating van de Procureur-Generaal of de Auditeur-Generaal, verzameld werden in een dossier betreffende een gerechtelijke procedure, enz.

In een arrest van 9 juli 1999 heeft de Raad van State herhaald dat “het recht op het inkijken van elk administratief document en er een afschrift van te krijgen, behalve in de gevallen en onder de voorwaarden bepaald door de wet, is een grondrecht dat gewaarborgd wordt door artikel 32 van de Grondwet; dat iedereen een dadelijk belang heeft om te handelen met het oog op de inachtneming van dat recht en de weigering om inzage te krijgen te laten vernietigen” en dat “de uitzonderingen waarin het voormelde artikel 6 voorziet, limitatief worden opgenoemd en strikt moeten worden geïnterpreteerd en niet systematisch kunnen worden aangevoerd tot staving van elke weigering om inzage te krijgen van een fiscaal dossier zonder het beginsel van de openbaarheid van de bestuurshandelingen uit te hollen”.

Het ter beschikking stellen van de belastingplichtige van een (papieren) dossier die bijna niks bevat omdat het dossier gedigitaliseerd is, beantwoordt aan geen enkele uitzondering die voorzien is door de Wet en die door de Raad van State werden aangegeven. Daar is er dus duidelijk sprake van schending van de grondrechten, wat de FOD Financiën niet kan goedkeuren en de belastingplichtigen en hun raadgevers moeten aangeven.

En introduisant une réclamation contre une imposition enrôlée à sa charge et que l’on conteste, il est fondamental – nous semble-t-il – de faire valoir d’une part son droit à « être entendu » (par le fonctionnaire qui sera chargé d’instruire cette réclamation), d’autre part son « droit d’accès » à son dossier fiscal. L’exercice de ces droits permet en effet de faire entendre son point de vue par le fonctionnaire chargé de l’instruction de la réclamation et, parfois, d’éviter de devoir se lancer dans u e procédure judiciaire souvent longue et coûteuse.

Encore faut-il que l’exercice de ces droits soit effectif.

Tel n’est pas le cas lorsque le fonctionnaire - qui reçoit le contribuable – met à sa disposition un dossier quasi vide, au motif que tout est informatisé et que, à l’exception de la réclamation elle-même (que le contribuable est censé avoir), « plus rien n’est imprimé ».

Cette façon de procéder, même si elle protège la planète, crée en revanche un simulacre de respect des droits du contribuable. Respect de la planète et respect du contribuable ne sont pourtant pas incompatibles. Il suffit au SPF Finances de même en place une procédure de consultation informatique du dossier fiscal informatisé. A défaut, ce droits fondamentaux -d’être entendu et d’avoir accès à son dossier - ne sont tout simplement pas respectés.

Rappelons que ces droits trouvent leur source :

• D’une part dans l’article 374 al 3 du CIR 92 : « Si le réclamant en a fait la demande dans sa réclamation, il sera entendu. À cet effet, il sera invité à se présenter dans un délai de trente jours »
• D’autre part dans l’article 4 de la loi du 11 avril 1994 relative à la publicité de l’administration : « le droit de consulter un document administratif d’une autorité administrative fédérale et de recevoir une copie de ce document, consiste en ce que chacun, selon les conditions prévues par la présente loi, peut prendre connaissance sur place de tout document administratif, obtenir des explications à son sujet et en recevoir communication sous forme de copie ».

Si le premier texte est spécifique à la procédure administrative de réclamation (et entraîne la nullité de la décision directoriale qui aurait été prise sans qu’il ait été fait droit à la demande), le second, au contraire, a une portée générale, et permet en réalité à tout justiciable de pouvoir consulter une pièce (et donc à fortiori un dossier de pièces) administrative qui le concerne et d’en obtenir une copie (à condition d’en faire la demande dans les conditions prévues par l’article 5 de la loi du 11 avril 1994).

Appliqué à la procédure de réclamation, ce droit a fait l’objet de commentaires importants dans une circulaire administrative n° Ci.RH.863/530.827 dd. 18.09.2000 publiée sur le site du SPF Finances, qui insiste notamment sur le fait que le dossier doit contenir toutes les pièces du dossier fiscal du contribuable, en ce compris le rapport du fonctionnaire chargé de l'instruction de la réclamation, les actes de dénonciation transmises à l'administration, les documents et renseignements qui, avec l'autorisation du Procureur général ou de l'Auditeur général, ont été puisés dans un dossier relatif à une procédure judiciaire, etc .

Dans un arrêt du 9 juillet 1999, le Conseil d'Etat a rappelé que “le droit de consulter chaque document administratif et de s'en faire remettre copie, sauf dans les cas et conditions fixés par la loi, est un droit fondamental garanti par l'article 32 de la Constitution; que chacun a un intérêt actuel à agir en vue du respect de ce droit, et à faire annuler les refus de consultation qui lui sont opposés” et que “les exceptions prévues par l'article 6 de la loi sont limitativement énumérées et d'interprétation stricte, et ne peuvent être invoquées d'une façon systématique à l'appui de tout refus de communication d'un dossier fiscal sans vider de toute portée le principe de la publicité des actes administratifs”.

Mettre à la disposition du contribuable un dossier (papier) qui ne contient quasi rien au motif que le dossier est informatisé, ne répond à aucune des exceptions prévues par la Loi, évoquées par le Conseil d’Etat. Il y a donc là clairement violation de droits fondamentaux, ce que le SPF Finances ne peut cautionner, et les contribuables et leurs conseils doivent dénoncer.