La crise sanitaire liée au Covid-19 aura de lourdes conséquences sur notre économie. Des problèmes de liquidités surgiront pour de nombreux acteurs économiques avec, notamment, leur lot de créances impayées.

Une même situation peut être appréciée différemment selon le point de vue où l’on se place : en l’occurrence selon que l’on se place du point de vue du débiteur qui ne peut plus honorer ses dettes ou que l’on se place du point de vue du créancier qui attend son dû.

Cette crise de confiance entre partenaires commerciaux se traduira parfois par des choix compliqués. Le créancier sera parfois contraint à faire une croix sur sa créance, au vu de la situation d’endettement de son débiteur.

D’un point de vue comptable, les principes d’image fidèle et de prudence imposent d’acter la réduction de valeur sur créance s’il existe un risque probable de non- encaissement de la créance.

Une discordance est toutefois possible entre le traitement comptable et fiscal.

En effet, la loi fiscale n’autorisera la déductibilité ou l’exonération fiscale d’une réduction de valeur sur créance que selon certaines conditions.

D’un point de vue fiscal, il y aura lieu de faire une distinction entre les réductions de valeur qui sont comptabilisées à cause de la perte définitive de la créance (article 49 CIR) et les réductions de valeur sur créances douteuses dont la récupération apparaît incertaine et dont il n’est pas prouvé qu’elles sont définitivement perdues (article 48 CIR).

En cas de perte définitive de la créance, celle- ci sera déductible à titre de frais. Il appartient au créancier de faire la preuve du caractère définitif de la perte de la créance. Cette preuve résultera par exemple de l’attestation d’irrécouvrabilité émise par un curateur. La jurisprudence admet également que la perte définitive de la créance soit démontrée par un ensemble d’éléments de fait qui se sont produits au cours de la période imposable pour laquelle la déduction est revendiquée. On retiendra à ce propos que la réduction de valeur doit impérativement être enregistrée l’année où elle a acquis un caractère définitif. A défaut, elle ne sera pas admise fiscalement.

Si la perte sur créance est probable, il existe dans la loi fiscale une disposition spécifique qui fixe les conditions auxquelles les réductions de valeur sur créance pourront être exonérées (article 48 CIR). Si ces conditions sont rencontrées, la réduction de valeur est considérée comme une réserve faisant partie du bénéfice imposable mais exonérée si (i) elle comptabilisée en vue de faire face à des pertes nettement précisées et (ii) que les évènements rendent probables, (iii) dans les limites fixées par l’AR/CIR c’est-à-dire que la probabilité de perte doit résulter non d’un simple risque d’ordre général mais bien de circonstances particulières survenues au cours de la période imposable et subsistant à l’expiration de celle-ci (article 22, §1, 2° AR/CIR). Il faut encore préciser que l’immunisation est subordonnée à l’établissement d’un relevé justifiant et détaillant le montant total des réductions de valeur immunisées lequel sera joint à la déclaration fiscale du créancier.

Ici encore, si la créance devient douteuse en 2020, par exemple suite à la crise sanitaire, il conviendra d’acter cette réduction de créance en 2020, sous peine de compromettre l’exonération fiscale. Il s’agit d’une condition stricte dont la raison est d’éviter que le contribuable ne procède à la constitution d’une réduction de valeur dans l’unique but de réduire son résultat fiscal.

A noter que les créances qui feront l’objet d’un plan de réorganisation homologué ou d’un accord amiable constaté par le tribunal de l’entreprise en vertu du livre XX, titre V du Code de l’Entreprise donnent lieu à une exonération fiscale pour réduction de valeur à partir de l’homologation du plan ou de la signature du plan amiable constaté par le tribunal jusqu’à l’exécution intégrale du plan ou de l’accord amiable ou jusqu’à la clôture de la procédure.

L’on constate donc que même si « les vérités sont des illusions dont on a oublié qu’elles le sont » (Nietzsche), la loi fiscale pose ici sa vérité pour admettre les réductions de valeur sur créances, vérité qui ne sera pas toujours en lien avec la situation vécue par les acteurs économiques.

De sanitaire crisis door Covid-19 zal zware gevolgen hebben voor onze economie. Vele economische actoren zullen geconfronteerd worden met liquiditeitsproblemen met hun deel van niet-betaalde vorderingen.

Eenzelfde situatie kan anders bekeken worden volgens het oogpunt van waaruit men het bekijkt: in dit geval volgens het oogpunt van de schuldenaar die zijn schulden niet meer kan betalen of het oogpunt van de schuldeiser die op zijn geld wacht.

Deze vertrouwenscrisis tussen handelspartners vertaalt zich soms in moeilijke keuzes. De schuldeiser zal soms niet geneigd zijn om een kruis te maken over zijn schuldvordering, gezien de schuldenlast van zijn schuldenaar.

Vanuit boekhoudkundig oogpunt vereisen de beginselen van getrouw beeld en voorzichtigheid om de waardevermindering op schuldvorderingen te boeken als er een mogelijk risico bestaat van niet-inning van de schuldvordering.

Er kan echter een tegenstrijdigheid bestaan tussen de boekhoudkundige en fiscale verwerking.

De belastingwetgeving zal de aftrekbaarheid of fiscale vrijstelling van een waardevermindering op schuldvordering inderdaad slechts toestaan onder bepaalde voorwaarden.

Fiscaal gezien zal er een onderscheid moeten gemaakt worden tussen de waardeverminderingen die geboekt worden omwille van het definitieve verlies van de schuldvordering (artikel 49 WIB) en de waardeverminderingen op dubieuze schuldvorderingen waarvan de invordering onzeker lijkt en waarvan niet bewezen is dat ze definitief verloren zijn.

In geval van definitief verlies van de schuldvordering zal deze aftrekbaar zijn als kost. De schuldeiser dient het bewijs te leveren van het definitief karakter van het verlies van de schuldvordering. Dit bewijs kan voortvloeien uit het attest van oninbaarheid dat door een curator wordt afgeleverd. De rechtspraak laat ook toe dat het definitieve verlies van de schuldvordering wordt aangetoond door een geheel van feitelijke elementen die zich hebben voorgedaan tijdens de belastbare periode en waarvoor de aftrek wordt gevraagd.We onthouden hieromtrent dat de waardevermindering verplicht moet geboekt worden in het jaar waarin ze een definitief karakter heeft verkregen. Zoniet zal ze fiscaal niet toegelaten worden.

Als het verlies op de schuldvordering waarschijnlijk is, bestaat er in de belastingwetgeving een specifieke bepaling die de voorwaarden vastlegt voor een eventuele vrijstelling van de waardeverminderingen (art. 48 WIB). Als aan deze voorwaarden voldaan is, wordt de waardevermindering gezien als een reserve die deel uit maakt van de belastbare maar vrijgestelde winst als (i) ze geboekt wordt om duidelijk gepreciseerde verliezen te bestrijden en (ii) dat de gebeurtenissen waarschijnlijk zijn, (iii) binnen de door de KB/WIB vastgestelde grenzen, namelijk dat de waarschijnlijkheid van verlies niet veroorzaakt wordt door een louter risico van algemene aard maar wel door bijzondere omstandigheden die ontstaan zijn in de loop van de belastbare periode en nog bestaan op het einde van die periode ( artikel 22, §1, 2° KB/WIB). We moeten ook zeggen dat de vrijstelling onderworpen is aan de opmaak van een staat dat het totaalbedrag van de vrijgestelde waardeverminderingen verantwoordt en uiteen zet en die aan de belastingaangifte van de schuldeiser zal toegevoegd worden.

Hier ook, als de schuldvordering in 2020 dubieus wordt, bijvoorbeeld als gevolg van de sanitaire crisis, zal deze vermindering van schuldvordering moeten genoteerd worden, opdat de belastingontheffing niet bedreigd zou worden. Dit is een strikte voorwaarde met als reden te vermijden dat de belastingplichtige zou overgaan tot het creëren van een waardevermindering enkel en alleen met als doel zijn fiscaal resultaat te verminderen.

Noteer dat de schuldvorderingen die het voorwerp uitmaken van een gehomologeerd reorganisatieplan of een minnelijk akkoord vastgesteld door de ondernemingsrechtbank krachtens boek XX, titel V van het Wetboek van Vennootschappen aanleiding geven tot een belastingontheffing voor waardevermindering vanaf de homologatie van het plan of de ondertekening van het minnelijk plan vastgesteld door de rechtbank tot aan de volledige uitvoering van het plan of het minnelijk akkoord of tot aan de afsluiting van de procedure.

We stellen vast dat zelfs als « de waarheden illusies zijn waarvan we vergeten zijn dat ze het zijn » (Nietzsche), de belastingwet hier haar waarheid oplegt om de waardeverminderingen op schuldvorderingen toe te laten, een waarheid die niet altijd in verband zal staan met de situatie die de economische actoren beleefd hebben.